Nauka - poszukiwanie "dziury w całym"

W „Serii z Kacprem” sięgamy po metanaukę czyli refleksję na temat samej nauki. Ma ona na celu identyfikację uniwersalnych aspektów procesu naukowego, które według mojego gościa Kacpra Piwowarka pozostają niezmienne pomimo zmian historycznych w podejściu do samej nauki. Wczesna grecka filozofia przyrody ceniła wiedzę teoretyczną ponad praktyczne zastosowania i pogardzałaby ideą, że nauka powinna być praktyczna lub użyteczna. Jej celem było zrozumienie natury dla samego poszerzenia wiedzy o świecie.

Dla tych, którzy słuchają tego odcinka w podkaście Radio Warroza prezentacja dostępna jest do pobrania tutaj.

Dlaczego grecka filozofia ceniła wiedzę teoretyczną ponad praktyczne zastosowania.

Kluczowym punktem poznania naukowego jest to, że wprowadza ona zmiany i kwestionuje istniejące modele rzeczywistości, co czyni ją czynnikiem chaosu. Jest to sprzeczne z utrzymaniem integralności i stabilności reguł i rytuałów społecznych grupy. Według mojego gościa to społeczeństwa otwarte na swobodne myślenie, wolność wymiany pomysłów i brak autorytarnej kontroli bardziej sprzyjają rozwojowi nauki. Dlatego Kacper uważa, że nauka mogła zaistnieć w szerszym wymiarze w środowisku społecznym starożytnej Grecji. Według Kacpra np. buddyzm nie promuje rozwoju nauki, ponieważ skupia się na indywidualnym wyzwoleniu od cierpienia, a nie na systemowym zdobywaniu szczegółowej wiedzy o świecie zewnętrznym.

Wyrażam, jednak swoje wątpliwości dotyczące integralności społeczeństwa w kontekście napięcia jako czynnika chaosu w utrzymaniu stabilności społeczeństwa. Zgadzamy się, że może to wprowadzać pewne ryzyko jednak alternatywą dla progresywizmu nie jest sięganie po autorytaryzm i konserwatyzm. Sztywne hierarchiczne relacje nauczyciel-uczeń i opresyjna kultura zniechęca do samodzielnego myślenia. Jeśli wiedza jest uważana za niedostępną lub nieistotną dla indywidualnego oświecenia, nie ma kulturowych podstaw do rozwoju nauki. Ostatecznie zgadzamy się, że wspieranie systemu, który pozwala na kwestionowanie status quo jest korzystniejsze nawet jeśli może to wprowadzać pewne ryzyko.

Nauka - sztuka na tworzeniu coraz dokładniejszego modelu rzeczywistości

Omawiamy także różnice między nauką a technologią i rolą magii jako alternatywnej metody technologicznej. Wspominamy przykłady nieludzkiej technologii stworzonej przy pomocy narzędzi przez nieludzkie zwierzęta. Z kolei pojęcie przedludzkiej technologii odnosimy do form technologii wykorzystywanych przez wcześniejsze gatunki ludzkie niż współczesny człowiek, takie jak Homo habilis czy Homo erectus. Pierwotne społeczeństwa zazwyczaj nie rozróżniały między technologią, magią a religią. Wszelkie praktyki, które pomagały osiągnąć praktyczne cele, takie jak leczenie, kontrola pogody czy ochrona, były uważane za ważne technologie. Technika magiczna może działać na zasadzie placebo i nocebo podobnie jak w przypadku błogosławieństw lub klątw. Według mojego gościa ta narracja została zastąpiona w pewnym momencie przez myślenie naukowe jako po prostu bardziej skuteczne, co doprowadziło do niesamowitego rozwoju samej technologii. Kacper jednak podkreśla, że nie należy jej mylić samym myśleniem naukowym.

Następnie robimy duży przeskok w czasy współczesnych koncepcji Karla Poppera i Thomasa Khuna. Mieli oni różne przemyślenia na temat mechanizmów metody naukowej. Popper uważał naukę za dążenie do odkrycia prawdy obiektywnej. Postulował uniwersalne zasady ogólne, twierdząc, że jedynie można im zaprzeczać, a nie je wprost weryfikować. Khun uważał, że nauka polega na rozwiązywaniu łamigłówek zgodnie z zasadami paradygmatu, czyli aktualnego przyjętego sposobu opisywania rzeczywistości. Gromadzenie nierozwiązywalnych problemów prowadzi do konieczności zmiany paradygmatu. Popper faworyzował logikę dedukcyjną (od ogółu do szczegółu), a Khun indukcyjną (wnioskowanie od szczegółu do ogółu). Oba rodzaje myślenia mają wady, np. skłonność do błędów czy efektu potwierdzenia. Wnioskowanie dedukcyjne może prowadzić do interpretowania faktów zgodnie z wcześniejszymi założeniami. Pogodzeniem tych dwóch koncepcji jest metoda formowania hipotez i następnie ich falsyfikacji na drodze eksperymentów, które pozwalają sprawdzić, czy zaobserwowane zjawiska mają rzeczywisty związek przyczynowo-skutkowy.

Nauka jako uniwersalny język społeczny

Nauka jest także procesem społecznym wymagający współpracy i wymiany informacji. W kontekście ewolucji człowieka i postępu technologicznego omówiliśmy kwestie transhumanizmu i potencjalnych zagrożeń związanych z fuzją technologii i biologii. Kacper podkreślił swój optymizm co do rozwoju nauki i jej roli w przyszłości, mimo obaw związanych z ideologią i komercyjnym wyścigiem w świecie nauki. Dyskusja zakończyła się refleksją nad potencjałem nauki jako języka przyszłości, łączącego ludzi w dążeniu do coraz dokładniejszego poznawania rzeczywistości.